Nowe zasady dialogu społecznego. Weszła w życie ustawa o układach zbiorowych pracy

13 grudnia 2025 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 listopada 2025 r. o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych. To jedna z najważniejszych zmian w prawie pracy ostatnich lat, która ma na celu wzmocnienie dialogu społecznego oraz dostosowanie polskich regulacji do standardów Unii Europejskiej w zakresie rokowań zbiorowych i ochrony wynagrodzeń.

Implementacja unijnej dyrektywy

Nowa ustawa stanowi realizację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej. Zgodnie z jej założeniami, państwa członkowskie, w których wskaźnik zasięgu rokowań zbiorowych nie przekracza 80%, są zobowiązane do stworzenia ram sprzyjających zawieraniu układów zbiorowych. W Polsce odsetek ten od lat pozostaje niski, co stało się bezpośrednim impulsem do wprowadzenia nowych rozwiązań ustawowych.

Koniec regulacji w Kodeksie pracy

Ustawa w znacznej mierze powiela dotychczasowe przepisy dotyczące układów zbiorowych pracy, które były zawarte w dziale jedenastym Kodeksu pracy. Jednocześnie jednak całkowicie uchyla ten dział, przenosząc regulację układów zbiorowych do odrębnego aktu prawnego. Zabieg ten ma podkreślić wagę dialogu zbiorowego oraz nadać mu bardziej uniwersalny charakter, wykraczający poza klasyczne relacje pracownik–pracodawca.

„Osoba wykonująca pracę zarobkową” – nowy punkt wyjścia

Jedną z kluczowych zmian jest odejście od wąskiego pojęcia „pracownika” na rzecz znacznie szerszej kategorii „osoby wykonującej pracę zarobkową”. Ustawa odsyła w tym zakresie do definicji zawartej w ustawie o związkach zawodowych. Obejmuje ona nie tylko pracowników etatowych, ale również osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, o ile nie zatrudniają innych osób i mogą być reprezentowane przez związek zawodowy. W praktyce oznacza to objęcie regulacjami układów zbiorowych m.in.:

• osób pracujących na umowach cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia czy umowy o świadczenie usług,

• części samozatrudnionych, w tym osób prowadzących działalność gospodarczą typu B2B, które są ekonomicznie uzależnione od jednego zleceniodawcy,

• przedstawicieli wolnych zawodów wykonujących pracę w formach innych niż etat, o ile spełniają kryteria ustawowe.

Co istotne, ustawa wprost przewiduje możliwość objęcia układem zbiorowym również emerytów i rencistów danego pracodawcy, co stanowi nowość w polskim prawie pracy.

Obowiązkowe rokowania co dwa lata

Najważniejszą zmianą, wynikającą bezpośrednio z celów dyrektywy unijnej, jest wprowadzenie obowiązku cyklicznych rokowań zbiorowych. Zgodnie z art. 24 ustawy, pracodawca zatrudniający co najmniej 50 osób, u którego działa przynajmniej jedna organizacja związkowa i który nie jest objęty zakładowym układem zbiorowym pracy, będzie zobowiązany do podjęcia rokowań w celu jego zawarcia nie rzadziej niż raz na dwa lata. To istotne wzmocnienie pozycji związków zawodowych i próba przełamania wieloletniego impasu w zawieraniu układów zbiorowych w sektorze prywatnym.

Elastyczność i wsparcie dialogu

Ustawodawca zdecydował się jednocześnie zachować elastyczność czasową układów zbiorowych. Zrezygnowano z pierwotnie proponowanych sztywnych limitów czasowych – układy nadal mogą być zawierane zarówno na czas określony, jak i nieokreślony, co odpowiada dotychczasowym rozwiązaniom znanym z Kodeksu pracy. Nowe przepisy wprowadzają także instrumenty wspierające dialog społeczny. Przewidziano możliwość skorzystania z pomocy mediatora na etapie rokowań oraz określono zasady tworzenia i aktualizacji tzw. planu działania na rzecz wspierania rokowań zbiorowych. Ma to ułatwić stronom osiąganie porozumień i zwiększyć efektywność negocjacji.

Krok w stronę silniejszych rokowań zbiorowych

Wejście w życie ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych oznacza istotne przesunięcie akcentów w polskim prawie pracy – od indywidualnej ochrony pracownika ku szerszemu, bardziej inkluzywnemu dialogowi zbiorowemu. Choć wiele rozwiązań powiela dotychczasowe regulacje, nowe obowiązki po stronie pracodawców oraz rozszerzenie kręgu osób objętych układami mogą w dłuższej perspektywie przyczynić się do realnego wzrostu znaczenia rokowań zbiorowych w Polsce.